De fiscus onterven? Het kan!
Geplaatst op: 18-12-2020, 11:56:28
Wilt u voorkomen dat uw erfgenamen straks een flink stuk van de taart aan de fiscus moeten voeren? Lees dan verder.
Het tijdig — en goed — regelen van een nalatenschap draagt niet alleen bij aan het minimaliseren van eventuele spanningen tussen erfgenamen, het is ook een prima manier om erfbelasting te besparen. Toch schuiven veel mensen dit in de praktijk voor zich uit. Dat is onverstandig, al was het maar omdat de fiscus dan de lachende derde is. Dus hoe kunnen we ervoor zorgen dat de fiscus zo min mogelijk krijgt?
TESTAMENT
Zolang u geen testament heeft laten opmaken, vererft vermogen volgens het wettelijk erfrecht. In principe erven de langstlevende echtgeno(o)t(e) en de kinderen (groep 1). Zolang de langstlevende nog in leven is, krijgen de kinderen hun erfdeel alleen op papier. Ontbreekt een echtgeno(o)t(e) en zijn er ook geen kinderen, dan gaat de erfenis naar de ouders, de broers en zussen en hun eventuele afstammelingen (groep 2). Zijn die er ook niet, dan komt de erfenis terecht bij familieleden in de lijn van de grootouders (groep 3) of zelfs overgrootouders (groep 4). Is er in al deze groepen geen wettelijk erfgenaam te vinden? Dan gaat alles naar de staat.
In veel gevallen voldoet de wettelijke verdeling — de verdeling als er geen testament is — zeker wanneer het vermogen per erfgenaam binnen de vrijstelling blijft (zie het kader ‘Tarieven en vrijstellingen schenk- en erfbelasting’). Voor mensen met vermogen is het in veel gevallen verstandiger om een slim en flexibel testament te laten opstellen, waarmee de te betalen erfbelasting binnen de perken blijft.
■ meer erfgenamen
Iedere erfgenaam heeft een eigen vrijstelling. Hoe meer erfgenamen, hoe meer er belastingvrij kan vererven. Bij testament kunt u bepalen wie uw erfgenamen zijn. U kunt er ook voor kiezen om legaten op te nemen. Een legaat betreft een bepaald goed en/of een in het testament specifiek genoemd geldbedrag. U kunt bijvoorbeeld legateren aan een goed doel. Of aan uw neefjes en nichtjes.
■ laat de kleinkinderen erven
De erfbelastingvrijstelling voor kinderen bedraagt € 20.946. Wat niet iedereen weet is dat deze vrijstelling ook voor kleinkinderen geldt. Er is dus behoorlijk wat erfbelasting te besparen door bij testament aan kleinkinderen die vrijstelling te legateren: meer dan € 2.000 tot wel € 4.000 per kleinkind, afhankelijk van uw vermogen en het maximale erfbelastingpercentage dat uw (klein)kinderen moeten betalen. De uiteindelijke besparing kan zelfs oplopen tot minstens het tweevoudige, want de tussenstap — vererving van kind naar kleinkind met opnieuw 10% of 20% erfbelasting — vindt niet plaats. Bij testament kunt u ook vastleggen dat de kleinkinderen het geld tot een bepaalde leeftijd niet kunnen verbrassen (‘erven onder bewind’). Ouders — of andere bewindvoerders — houden de hand dan namens u op de knip. Bespreek de mogelijkheden met uw notaris.
■ combitestament
Van het langstlevende-testament zijn veel varianten in omloop. Zo kennen we onder andere de ‘ouderlijke boedelverdeling’ (de voorloper van de huidige wettelijke verdeling), de ‘wettelijke verdeling’ (met wat aanvullende bepalingen) en het ‘vruchtgebruiktestament’. Bij de ouderlijke boedelverdeling en de wettelijke verdeling krijgt de langstlevende alle bezittingen en schulden. De kinderen moeten het doen met een niet-opeisbare vordering op de langstlevende. Bij het vruchtgebruiktestament worden de kinderen op papier eigenaar van de nalatenschap (althans de blote eigendom ervan) en krijgt de langstlevende daar het vruchtgebruik van. Als sprake is van een vruchtgebruiktestament, hebben de kinderen feitelijk pas de vrije beschikking over hun erfdeel ná het overlijden van de langstlevende ouder.
De testamentsvorm is van invloed op de erfbelasting die als gevolg van beide overlijdens moet worden betaald. Het is vaak lastig om van tevoren te bepalen wat het voordeligst uitpakt, maar gelukkig is er ook het zogenaamde ‘combitestament’ (ook wel ‘keuzetestament’ genoemd). Dit is een combinatie van de wettelijke verdeling en het vruchtgebruiktestament. De langstlevende kiest pas ná het overlijden van de partner op welke vermogensbestanddelen de wettelijke verdeling wordt toegepast en op welke bestanddelen een recht van vruchtgebruik gevestigd wordt. Daarvoor heeft de langstlevende wel een adviseur nodig.
■ flexibele renteclausule
Bij vererving volgens het wettelijk erfrecht hebben kinderen recht op een rentevergoeding over hun erfdeel ter grootte van de wettelijke rente (momenteel 2%) minus 6%, met een minimum van 0%. Bij de huidige rentestand is de rente dus nul. Bij testament kan aan de erfgenamen de vrijheid worden gegeven onderling een andere rente af te spreken (maximaal 6% samengesteld). Door aan de kinderen de maximale rente te vergoeden, hebben de kinderen in principe maximaal profijt na het overlijden van de langstlevende: de vordering plus de rente worden afgetrokken van de nalatenschap, waardoor er minder erfbelasting moet worden betaald. Zetten we dat in een schema, dan ziet dat er als volgt uit:
|
rente |
nalatenschap eerste overlijden |
nalatenschap tweede overlijden |
totaal erfbelasting |
|
6% |
hogere erfbelasting |
lagere erfbelasting |
meestal lager |
|
0% |
lagere erfbelasting |
hogere erfbelasting |
meestal hoger |
Zolang de langstlevende niet op het vermogen inteert, is de totale erfbelasting bij een rente van 6% in de praktijk meestal lager dan bij een rente van 0%. Wat het gunstigst is, hangt af van de persoonlijke situatie. Een belangrijke factor is bijvoorbeeld de levensverwachting van de langstlevende. Daarom kan de rente het best pas na overlijden van de eerststervende worden bepaald. Dat kan als het testament een zogenaamde ‘flexibele renteclausule’ bevat.
SCHENKEN
De tweede stap om de fiscus te onterven is het fiscaal voordelig overhevelen van vermogen tijdens het leven. Welke mogelijkheden zijn er?
■ jaarlijks schenken
Iedereen kan belastingvrij geld aan een ander schenken. In 2020 mogen ouders hun kinderen bijvoorbeeld maximaal per jaar in totaal € 5.515 schenken zonder dat daar schenkbelasting over wordt geheven (de vrijstelling geldt voor beide ouders samen, ook als ze gescheiden zijn). Voor kleinkinderen geldt een lagere vrijstelling (€ 2.208 in 2020). Misschien heeft u geen kinderen en kleinkinderen maar wel nichtjes, neefjes of buren en vrienden aan wie u zou willen schenken. Voor schenkingen aan hen geldt de algemene vrijstelling van € 2.208. Het maakt niet uit hoe oud de ontvanger van de schenking is. Schenkingen tot en met de vrijstelling hoeft u niet aan te geven bij de Belastingdienst. En u hoeft er ook niet voor naar de notaris.
Jaarlijks schenken is fiscaal altijd gunstiger dan ineens een groot bedrag en andere jaren niets. Zo benut u de vrijstellingen optimaal en krijgt de fiscus minder. Of helemaal niets!
LET OP: Echtparen en geregistreerd partners worden voor de schenkbelasting altijd als één aangemerkt, ook als geen sprake is van gemeenschap van goederen. U kunt hun samen dus per jaar maximaal één keer de vrijstelling geven. Hetzelfde geldt voor samenwoners die elkaars partner zijn voor de schenkbelasting.
■ éénmalig verhoogde vrijstelling (1)
Als ouders kunt u uw kinderen tussen hun 18de en 40ste éénmalig een hoger bedrag schenken in plaats van de normale vrijstelling. Het gaat daarbij om maximaal € 26.457 zonder bijzondere bestemming òf € 55.114 voor een dure studie òf € 103.643 voor de eigen woning, met de kanttekening dat van die schenking € 26.457 mag worden besteed aan iets anders. De éénmalig verhoogde vrijstelling komt in de plaats van de normale vrijstelling.
Een notariële akte is alleen vereist als u schenkt voor een dure studie (schenkingsvrijstelling € 55.114).
■ éénmalig verhoogde vrijstelling (2)
De hoge vrijstelling van € 103.643 voor de eigen woning geldt niet alleen voor schenkingen van ouders aan kinderen. Ook grootouders, ooms, tantes, buren, vrienden, enzovoorts mogen per ontvanger éénmalig een dergelijk bedrag schenken, zolang de ontvanger ouder minimaal 18 is en nog geen 40. In dat geval mag het bedrag alleen worden gebruikt voor de eigen woning (op het bedrag van de gewone vrijstelling van € 2.208 na, dat de ontvanger ook voor andere dingen mag gebruiken).
■ op papier schenken
Houdt u het geld liever nog even in uw portemonnee (of in uw huis) maar wilt u op termijn wel vermogen overhevelen? U kunt dan naar de notaris voor een zogenaamde ‘schuldigerkenning uit vrijgevigheid’, ook wel ‘papieren schenking’ genoemd: het geld verlaat uw vermogen niet maar de ontvanger krijgt een vordering op u — voor later. U bent fiscaal verplicht daadwerkelijk jaarlijks rente te betalen (6%), anders wordt na uw overlijden alsnog erfbelasting over het bedrag geheven. De notaris is uiteraard niet gratis en vooral als u elk jaar een klein stukje van uw vermogen wilt overhevelen naar uw kinderen, wegen de kosten (rente, notaris) niet op tegen de baten. Eigenlijk is de notariële schuldigerkenning alleen het overwegen waard als u grotere bedragen wilt schenken, bijvoorbeeld de éénmalig verhoogde vrijstelling (€ 26.457 in 2020). Schenken en teruglenen is een makkelijker èn goedkoper alternatief en vooral bedoeld en geschikt als u binnen de gewone jaarlijkse schenkingsvrijstelling blijft. Een goede uitvoering is daarbij essentieel.
■ generatie overslaan
Een schenking die eerst naar een kind gaat en later alsnog bij een kleinkind terecht komt na een schenking of door vererving, is fiscaal niet efficiënt. Schenkt u direct aan uw kleinkinderen tot de vrijstelling, dan bespaart u dubbel schenk- en/of erfbelasting!
■ de top eraf schenken
Iedere erfgenaam heeft recht op een vrijstelling. De eerste € 126.722 boven de vrijstelling is belast met 10%, 18% of 30% erfbelasting, het meerdere met 20%, 36% of 40% (de percentages zijn afhankelijk van de mate van verwantschap met de overledene, bedragen 2020). In het kader ‘Tarieven schenk- en erfbelasting’ ziet u dat de tarieven voor de schenk- en erfbelasting gelijk zijn en dat alleen de vrijstellingen verschillen. Is het belaste deel van de toekomstige erfenis (het bedrag dat na de vrijstelling overblijft dus!) naar verwachting veel groter dan € 126.722 per erfgenaam? Overweeg dan nog tijdens uw leven een belaste schenking, bijvoorbeeld de vrijstelling plus het bedrag van de eerste tariefschijf van, afgerond, € 126.000 aan uw kind. Deze € 126.000 wordt dan na uw overlijden niet meer belast met 20% erfbelasting. Uw kind betaalt nu weliswaar 10% schenkbelasting, maar dat is toch een besparing van 10%, ofwel € 12.600!
Heeft u veel vermogen? Stel dan een schenkingsprogramma op, rekening houdend met uw levensverwachting, de vrijstellingen en de tarieven. Zo hevelt u vermogen over met zo weinig mogelijk schenk- en erfbelasting.
LET OP: Schenkingen die binnen 180 dagen voor het overlijden van de schenker zijn gedaan, worden door de fiscus beschouwd als verkrijging uit de nalatenschap. Het bedrag van de schenking wordt dan bij de nalatenschap opgeteld, waarna de verschuldigde erfbelasting wordt berekend volgens het toepasselijke tarief. De ‘180-dagenregel’ geldt niet voor schenkingen die worden gedaan met een beroep op de éénmalig verhoogde vrijstelling (jubelton, verhoogde schenking van ouders naar kind). Dit biedt dus extra ruimte om de erfbelasting (aanzienlijk!) te verlagen.
■ notariële volmacht
Stel een notariële volmacht op voor de periode dat u door ziekte of andere redenen niet meer in staat bent uw financiën zelf te regelen. In die volmacht kunt u onder meer laten opnemen dat de gevolmachtigde (uw kind of een ander vertrouwenspersoon) in uw naam elk jaar een bedrag ter grootte van de vrijstelling (meer mag ook) kan schenken aan kinderen en/of (achter)kleinkinderen. Zo kan de besparing van erfbelasting worden voortgezet.
ERVEN
De laatste stap om de fiscus te onterven is aan de erfgenamen. Zij moeten bij het doen van aangifte erfbelasting niet vergeten
■ om de notariële schuldigerkenningen mee te tellen bij de schulden van de overledene.
■ om de van (klein)kinderen geleende bedragen mee te tellen bij de schulden van de overledene.
■ bij overlijden van de langstlevende: dat bij het eerste overlijden al erfbelasting is voldaan over het toen verkregen erfdeel. Bij overlijden van de langstlevende mag de vordering van de kinderen door overlijden van de eerststervende — inclusief de rente — worden uitbetaald zonder dat hierover opnieuw erfbelasting verschuldigd is. Hebben de kinderen bij het eerste overlijden de blote eigendom geërfd en de langstlevende het vruchtgebruik? Het volledige eigendom van hun erfdeel wordt na het overlijden automatisch van de kinderen zonder dat over de aanwas erfbelasting verschuldigd is. Dit is ook het geval als destijds door de vrijstellingen voor de erfbelasting geen cent erfbelasting is betaald!
Voorbeeld
Een echtpaar was gehuwd in gemeenschap van goederen. De man is onlangs overleden. Zijn vrouw en 3 kinderen hebben recht op de nalatenschap van € 400.000, ieder voor een gelijk deel. De langstlevende krijgt alle goederen en schulden en de kinderen een vordering op de langstlevende. De vordering bedraagt € 100.000 per kind. Stel dat de langstlevende na tien jaar overlijdt en dat de overeengekomen enkelvoudige rente op de vordering 6% bedraagt. Bij overlijden van de langstlevende blijft de € 300.000 van de kinderen plus de opgelopen rente (€ 300.000 x 6% x 10 = 180.000), samen € 480.000 dan buiten de heffing van erfbelasting. Daar is immers bij het eerste overlijden al erfbelasting over betaald.
CONCLUSIE
Met een optimaal testament en een slim schenkingsprogramma kunt u ervoor zorgen dat u de fiscus deels of soms zelfs helemaal onterft. De nabestaanden moeten bij het doen van aangifte erfbelasting er alert op zijn dat ze niet een te hoge erfenis aangeven. Ook langs die weg voorkomt u dat de fiscus meer erfbelasting int dan strikt noodzakelijk.
VERGEET BOX 3 NIET!
U dient zich goed te realiseren dat het wegschenken van uw vermogen (in welke vorm dan ook) in de regel pas zin heeft als u ook na het doen van de schenking de vrijstelling in box 3 volledig benut en de ontvanger niet in een hoger box 3-tarief valt. Betaalt u bijvoorbeeld geen vermogensrendementsheffing in box 3 omdat uw vermogen voornamelijk uit uw eigen woning bestaat en hebben de begunstigden van de schenking wèl vermogen in box 3, begin dan vooral niet te vroeg met het overhevelen van uw geld (met uitzondering van de woningschenkvrijstelling). Doet u dat wel, dan betalen de ontvangers jaarlijks 0,59%-1,76% (percentages peildatum 1 januari 2021) en ruilt u de erfbelasting alleen maar in voor inkomstenbelasting.
TIP: Betaalt de ontvanger van de schenking in box 3 geen of 0,59% belasting en u 1,40% of zelfs 1,76%? Dan levert schenken naast de erfbelastingbesparing ook nog een belastingvoordeel op in box 3. Plus een mogelijke besparing op de eigen bijdrage voor zorg!
Tarieven schenk- en erfbelasting (2020)
|
verkrijger |
vrijstelling |
tarief belaste deel erfenis/schenking |
||
|
bij erven |
bij schenken per kalenderjaar (1) |
de eerste 126.722 |
het meerdere |
|
|
partner |
661.328 (2) |
2.208 |
10% |
20% |
|
kinderen |
20.946 (3) |
5.515 |
10% |
20% |
|
kleinkinderen |
20.946 |
2.208 |
18% |
36% |
|
achterkleinkinderen |
2.208 |
2.208 |
18% |
36% |
|
ouders |
49.603 |
2.208 |
30% |
40% |
|
overige verkrijgers |
2.208 |
2.208 |
30% |
40% |
(1) Voor iedereen geldt dat de vrijstelling éénmalig kan worden verhoogd tot € 103.643 als de schenking wordt gebruikt voor de eigen woning (‘jubelton’), op voorwaarde dat de begiftigde minimaal 18 jaar en nog geen 40 jaar is. Van de betaling van de schenking èn van het gebruik van de schenking moeten schriftelijke bewijzen zijn. Ouders mogen hun kinderen (minimaal 18 en nog geen 40) in plaats van de jubelton ook éénmalig een van schenkbelasting vrijgesteld bedrag schenken van € 26.457 (vrij te besteden) of € 55.114 (voor een dure studie, dat moet dan wel notarieel). Wie méér geschonken krijgt dan de gewone jaarlijkse vrijstelling moet altijd aangifte doen.
(2) Als de nabestaande recht krijgt op nabestaandenpensioen of een nabestaandenlijfrente, heeft dat gevolgen voor de vrijstelling. De vrijstelling is echter nooit lager dan € 170.846.
(3) Zieke en gehandicapte kinderen: € 62.830.
Bron: FiscAlert december 2020 | jrg 26 nr 10 | p.20-23